Gardner’ın Çoklu Zeka Kuramı
Zeka dendiğinde pek çok insanın aklına ya yekpare ya da sözel ve sayısal olmak üzere iki alandan oluşan bir kavram gelir. Yine pek çoğumuz; zekamızın doğuştan geldiğini, pek değişemeyeceğini veya ölçülebildiğini düşünürüz. Ancak Harvard Üniversitesi akademisyenlerinden psikolog Howard Gardner’ın ortaya attığı Çoklu Zeka Kuramı, zekaya dair çok daha farklı ve kapsamlı bir yaklaşım sunuyor.
Çoklu Zeka Kuramı, alışık olduğumuz pek çok zeka görüşlerinin çok sınırlı olduğunu, tüm insanların çok farklı türlerde ”zekalara” sahip olduğunu ve doğuştan gelen zekanın geliştirilebildiğini öne sürer ve bu birçok farklı zeka türünü sekiz kategoride toplar. Bunun yanı sıra Gardner, her insanın birden çok zeka türünde yetkin olurken aynı zamanda diğer zeka türlerinde eksik olabileceğini ve zeka tipine uygun yöntemlerle bireylerin birçok şeyi rahatlıkla öğrenebileceğini belirtir. Buna göre öğrenim sürecinde, öğrencilerin tıpkı parmak izi gibi eşsiz olan zeka tiplerine uygun öğrenim yöntemleriyle yaklaşıldığı takdirde, mükemmele yakın öğretim sağlanmış olacaktır.
Çoklu Zeka Kuramı’nın eğitime etkisi bir köşede dursun, kurama göre zeka türleri ve kısaca özellikleri şu şekildedir;
- Sözel – Dilsel Zeka
Bu zeka türü; sözcük bilgisi, dilbilgisi, karmaşık cümleler kurabilme, bilgileri akılda tutabilme, akıcı anlatım sağlayabilme, okuma, anlama, dinleme gibi dilin temel işlevlerine dair becerilerde yetkinliği sağlar. Bu zeka türü kuvvetli olan bireyler okuyarak, yazarak veya dinleyerek çalışabilmenin yanı sıra, gerektiğinde ezber yeteneğini kullanabilir, bilgilerle sözcük oyunları, ritimler oluşturabilir. Bu bireyler dilbilim, edebiyat, basın, siyaset, hukuk gibi alanlara oldukça yatkındırlar.
- Mantıksal – Matematiksel Zeka
Bu zeka türündeki insanlar mantıksal ilişkiler kurmak, problem çözmek, hesap yapmak, soyut işlemleri rahatlıkla algılamak gibi konularda beceriklidirler. Bu zeka türü baskın olan bireyler konuları sınıflandırma, hesaplama, konular arası mantık yürütme gibi öğrenme teknikleri kullanarak verimli çalışabilir. Bu bireyler; bilgisayar bilimleri, matematik, mimarlık, istatistik, ekonomi, mühendislik, gibi alanlarda görülebilirler.
- Bedensel- Kinestetik Zeka
Kinetik zeka türü bireye dengede durmak, fiziksel kontrol, güçlü el göz koordinasyonu, hızlı ve esnek olmak, güçlü olmak gibi bazı fiziksel kabiliyetler sağlamakla birlikte vücut dili kullanımı gibi alanlarda da avantaj sağlar. Bu zeka türüne sahip bireyler, yaparak-yaşayarak, dokunarak ve hareket ederek en iyi şekilde öğrenir, çok farklı spor dallarında başarılı olabilirler. Bu zeka tipine sahip olan bireyler spor, tıp, dans, el sanatları gibi alanlarda bulunabilirler.
- Müziksel – Ritmik Zeka
Bu zeka türü güçlü olan bireyler akustik düzenlere, ritimlere, çevredeki sesler ve müzik aletlerine son derece duyarlıdır, rahatlıkla beste oluşturabilirler. Bu bireyler öğrenileni müziğe entegre ederek çalışabilirler. Bu bireyleri müzisyenler, besteciler arasında görebiliriz.
- Sosyal Zeka
Sosyal zekaya sahip insanlar, çevrelerindekilerin duygularını, istek, ihtiyaç ve ilgilerini rahatlıkla algılayabilir, karakterlerini çözebilir. Bunun yanı sıra kendilerini ifade etmekte hiç zorluk çekmezler ve organizasyon becerileri yüksektir. Bu özellikleri sayesinde geniş bir sosyal çevre edinebilir, çok sevilen bir kişi olabilirler. Bu insanların sezgileri çok güçlüdür. Bu zeka tipi baskın insanlar psikolog, öğretmen, politikacı, satış sorumlusu gibi meslekleri çok iyi şekilde icra edebilir.
6- Görsel-Uzaysal Zekaya
Görsel- uzaysal zeka; yer, zaman, biçim, renk, şekil, gibi olgulara ve bu olgular arasındaki ilişkilere karşı duyarlılığı, zihinde bunları canlandırma, görülenleri rahatlıkla hafızaya alma becerilerini sağlar. Özellikle sanatsal alanlarda faaliyet gösteren insanlarda daha belirgin gözlemlenebilmektedir. Bu zeka tipi kuvvetli öğrenciler resimlerle, renklerle veya bilgileri görselleştirmeyle verimli çalışabilir. Mühendislik, mimarlık, pilotluk, denizcilik ise görsel-uzaysal zeka ile faaliyet gösteren mesleklerden bazılarıdır.
- Doğa Zekası:
Bu zeka tipi, doğaya ilgi duymamızı, duyarlı olmamızı etkiler. Bu zeka alanına sahip olan kişiler; doğaya karşı meraklı ve duyarlı olmakla beraber, doğaya dair bilgileri çıkarımla elde edebilirler. Bu bireyler öğrenilen bilgileri doğada, canlılardaki bilgilerle eşleştirip, gözlem yaparak verimli çalışabilirler. Biyoloji, veterinerlik, tıp, botanik, ziraat, gibi alanlarda bu zeka tipi yüksek bireyler görülür.
- İçsel Zeka
Bireyin kendini tanıması, kişisel farkındalığının olması gibi özellikleri sağlayan içsel zeka, ayrıca sosyal çevreye duyarlılık, insanları analiz edebilme gibi yeteneklere de etki eder. Bu zeka türü kuvvetli bireyler, kendilerine uygun hedefler belirleyip bu hedeflere ulaşmakta gayretli olarak istikrarlı ve yerinde kararlar vermektedir.
Gardner’ın çalışmalarına göre bütün insanlarda belirtilen zeka türlerinden biri veya birkaçı mutlaka bulunmakta ve zekayı tekdüze tanımlamamıza engel olmaktadır. Bireylerdeki zeka ve yetenek türü ve potansiyellerinin farkında olmak hem bireye hem de topluma büyük fayda sağlayacağını ve her bireyin özelliklerine göre öğrenim yöntem ve sürecinin değiştiğinin farkında olmak bilhassa eğitimciler ve veliler için son derece önemlidir.
Berfin Gamze Deniz
